Sochy 1943. Ziemia przesiąknięta krwią. Ostatni akt

Ten dramat niewielkiej wsi na Zamojszczyźnie rozegrał się dokładnie 1 czerwca 1943 roku, kiedy za pomoc udzielaną partyzantom brutalnie rozprawiono się z ludnością wsi. Już rok wcześniej zaczęto pacyfikować wsie, wysiedlając mieszkańców. Pierwszą taką akcję przeprowadzono z 27 na 28 listopada 1942 roku, a do końca grudnia objęto nią ponad 60 polskich wsi na terenie Zamojszczyzny. Ponowne wysiedlenia odbywały się od stycznia do początków kwietnia 1943 roku. Partyzancki opór (głównie AK, BCh i GL) zmusił do paraliżowania niemieckich akcji wysiedleńczych a nawet ich zawieszenia. Ich wznowienie było związane z rozprawieniem się z ruchem partyzanckim, któremu pomagały wsie. Padło na niewielką roztoczańską wieś Sochy, w okolice której około połowy maja wysłano w charakterze „polskich partyzantów” nieznaną grupę 12 ludzi. Podzieleni na trójki w rzeczywistości osobnicy ci, stanowili tzw. grupę Langego, byli konfidentami gestapo. Rozpytywali o partyzantów, namawiali do wstępowania do AK i stosunek do nich miejscowych. Wzbudziło podejrzenia wśród mieszkańców. Szybko zorientowano się, że to prowokatorzy. W drodze powrotnej w kierunku Górecka jedną z trójek próbowali dopaść prawdziwi partyzanci. Bezskutecznie, bo trójka konfidentów zdążyła dotrzeć do Józefowa. Następnego dnia w walce w tym mieście zabity został szef żandarmów z Zamościa Lange i drugi żandarm o nieznanym nazwisku. Trzeci, ranny w rękę, zdołał zbiec i zawiadomił niemieckich mocodawców. Choć „partyzantki” tej już więcej tu nie widziano, stanowiło to pretekst do brutalnego rozprawienia się z wsią Sochy. Posłużono się prowokacją. Ludzie Langego zdążyli zwerbować jeszcze młodego chłopaka z Sochów do swojej „partyzantki”. On wraz z drugim ochotnikiem mieli przeprowadzić wywiad, od kogo można kupić broń i amunicję. Rzeczywiście, obaj kupili nawet 1 rkm, dużo amunicji, 2 pistolety, 3 lornetki, będąc w Sochach niemal codziennie.[1] Konsekwencje dla wsi okazały się tragiczne. Zorganizowaną ekspedycję karną do spacyfikowania Soch stanowili policjanci z Zamościa, wspierani przez SS, Wehrmacht i ukraińskich volksdeutschów.

Nad ranem 1 czerwca niemiecka ekspedycja otoczyła wieś od strony zalesionych zboczy doliny. Widząc to niektórzy mieszkańcy zaczęli porządkować i wynosić swoje rzeczy, licząc, że zostaną jedynie wysiedleni. Inni, spodziewając się po wizycie uzbrojonych Niemców wszystkiego najgorszego, uciekli z domostw. Nieliczni w ten sposób uratowali swoje życie. Schodzący ze zboczy Niemcy użyli pocisków zapalających do ostrzelania domostw. Obudziło to śpiących i wypędziło ich z domów. Wówczas Niemcy wkroczyli do wsi i przystąpili do mordowania wszystkich. Ludzi wrzucano do podpalonych domów, w tych mordowano całe rodziny, w tym kobiety i dzieci. Po kilku godzinach oprawcy przerwali masakrę i wycofali się z Soch. Mieszkańcy, którzy przeżyli mordy, wyszli z ukrycia. Zobaczyli nadlatujące nad wieś niemieckie samoloty. Rozpoczęło się bombardowanie wsi i strzelanie z działek samolotów do pozostających przy życiu. Po raz pierwszy Niemcy wykorzystali w celu zmasakrowania wsi własnego lotnictwa….

Pełny artykuł w numerze 5-6/2025 „Odkrywcy”. Na stronach internetowych, poniżej, publikujemy wykaz osób rannych przywiezionych do szpitala w Biłgoraju po pacyfikacji wsi Sochy w dn. 1.06.1943. Poniższy wykaz nie jest dostępny w wersji drukowanej.

[1] „Bruzda”: Sochy [w:] Niemcy i Zamojszczyzna 1939-1945. Wydawnictwo materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939-1945 pod red. Z. Klukowskiego, t. III, Zamość 1946. Zygmunt Klukowski chronił po wojnie żyjących autorów, zamieszczając ich wspomnienia jedynie pod partyzanckimi pseudonimami.

Wykaz osób rannych przywiezionych do szpitala w Biłgoraju po pacyfikacji wsi Sochy w dn. 1.06.1943

Lp.	Imię i nazwisko, wiek	Data przybycia	Data wyjścia	Nr karty szpitalnej	Uwagi, adnotacje
1.	Stanisław Sierko^*, lat 37	1.6.	20.7.	561	dziś postrzelony
2.	Mikołaj Sierko, lat 63	1.6.	14.7.	562	dziś postrzelony
3.	Franciszek Nizio, lat 54	1.6.	17.7.	563	dziś postrzelony
4.	Bronisława Nizio, lat 17	1.6.	1.7.	564	ranna w dłoń
5.	Teresa Kikut, ur.22.4.1943	1.6.	18.7.	569	rany postrzałowe na obu pośladkach
6.	Jan Psiuk, lat 35	1.6.	15.10.	570	dziś rano postrzelony
7.	Stanisław Psiuk, lat 37	1.6.	11.12.	571	dziś rano postrzelony
8.	Justyna Chatalska, lat 21	1.6.	17.7.	572	dziś postrzelona w brzuch
9.	Piotr Czochra, lat 42	1.6.	17.7.	573	dziś postrzelony
10.	Jan Cielica, lat 23	1.6.		574	† zmarł 2.6.43 godz. 5
11.	Jan Nizio, lat 6	1.6.		575	† zmarł 1.6.43 godz. 24
12.	Stanisław Nizio, lat 14	2.6.		576	† zmarł 8.7.43 godz. 22.30
13.	Andrzej Sierko, lat 43	2.6.	17.8.	577	postrzelony
14.	Stanisław Ziomko, lat 55	2.6.		578	† zmarł 2.6.43 godz. 18
15.	Genowefa Masztulewicz^, lat 7**	2.6.		579	† zmarła 3.6.43 godz. 8.45
16.	Ignacy Psiuk, lat 20	2.6.		580	† zmarł 4.6.43 godz. 15
17.	Adam Szawara, lat 16	2.6.	16.8.	581	wczoraj postrzelony
18.	Czesław Socha, lat 11	2.6.	1.8.	582	wczoraj postrzelony
19.	Janina Grzyb, lat 14	2.6.	1.7.	583	wczoraj postrzelona
20.	Marianna Skrzypa, lat 56	2.6.	19.8.	584	postrzelona w ramię prawe
21.	Maria Socha, lat 57	2.6.	6.8.	587	postrzelona, 3 rany
22.	Janina Szawara, lat 25	2.6.	18.8.	588	wczoraj postrzelona
23.	Katarzyna Borsuk, lat 35	3.6.	10.6.	602	ciężka rana postrzałowa ramienia
24.	Szczepan Oleszczak, lat 23	6.6.	25.7.	604	postrzelony przed tygodniem
25.	Maria Oleszczak, lat 30	6.6.	16.8.	605	postrzelona przed kilku dniami
26.	Genowefa Skóra, lat 7	9.6.	27.7	662	postrzelona 1.VI. w Sochach

Jak zawsze nasz numer można znaleźć w każdym salonie Empik, Inmedio, Garmond, Relay, Ruch. Numery można również zdobyć w postaci e-wydania w serwisie e-Kiosk.pl.

KUP WYDANIE PAPIEROWE

KUP WYDANIE CYFROWE

^*spotyka się pisownię nazwiska „Sirko” ^**prawidłowo: Masztalewicz

oprac. Janusz Skowroński