Zossen-Wünsdorf słynie z wyjątkowej i prawie 100-letniej historii wojskowej. Około roku 1910 cesarz Wilhelm II i jego armia rozpoczęli budowę koszar i poligonu Zossen, strzelnicy Wünsdorf, szkoły strzeleckiej piechoty i szpitala militarnego w ramach przygotowań do I wojny światowej.
W czasie wojny powstał tu obóz „półksiężycowy” dla muzułmańskich jeńców wojennych i meczet, który otwarto 13 lipca 1915 r. – był to pierwszy meczet w Niemczech. Zmarli muzułmanie z obozu zostali pochowani na cmentarzu Zehrensdorf, który można dziś zwiedzać. Przeprowadzono tam szeroko zakrojone prace porządkowe.
W III Rzeszy Wünsdorf rozwinął się i zyskał miano twierdzy niemieckich sił pancernych. Na początku lat 30. wojsko intensywnie pracowało nad rozwojem czołgów, które były wykorzystywane w kampaniach podczas II wojny światowej. Od 1935 roku Zossen-Wünsdorf był miejscem rozmieszczenia 5 pułku czołgów, które zostały umieszczone w dwóch dużych obszarach koszarowych.
26 sierpnia 1939 r. naczelne dowództwo armii niemieckiej przenosi tu swoją kwaterę główną. To stąd trafiają na front II wojny światowej rozkazy. Stąd rozesłano rozkazy ataku na Polskę i Związek Radziecki, a być może Francję, Belgię i Holandię.
Schron Zeppelin został zbudowany w latach 1937-1939 na terenie tzw. obozu głównego Zossen jako centrum informacyjne Zeppelin lub Office 500 (kod pocztowy) w Wünsdorfie. Pierwotnie przewidziano dostęp do tunelu północnego i zachodniego (każdy o długości około 150 metrów) z konstrukcją końcową. Po kilku zmianach w projekcie, w 1938 roku dobudowano trzecie wejście, tzw. budynek Reichspost, do którego można bezpośrednio wjeżdżać lekkimi ciężarówkami. Schron leży na trzech kondygnacjach na głębokości do 18 metrów pod ziemią.
Ogrodzona i strzeżona kwatera OKH „Maybach-I” składała się z 12 schronów tej samej wielkości i 13 baraków biurowych. Wybudowano tu kilkanaście schronów bliźniaczo podobnych do istniejących budynków w otoczeniu. Kamuflaż był wyjątkowy i w skład niego wchodziły.. okna, drzwi, okiennice i kominy. Dwuspadziste dachy miały imitowaną w betonie dachówkę maskowaną kolorem czarnym (prawdopodobnie smołowany). Cała konstrukcja była wykończona zdobniczymi elementami drewnianymi. W okresie od jesieni 1937 r. do jesieni 1939 r. na budowie „Maybach I” pracowało jednocześnie około 2000 pracowników. Poszczególne schrony miały 36 m długości i 16 m szerokości. Wysokość od ziemi do kalenicy dachu wynosiła 15 m, głębokość dwóch kondygnacji piwnic sięgała nawet 9 m. Miały pięć kondygnacji: dwie podziemne i nadziemne parter, piętro i poddasze. Każdy wykonany był w konstrukcji szkieletowej z zbrojonego betonu. Dodatkowo rdzeń każdego z budynku był specjalnie zabezpieczony przed zniszczeniem. Całkowita powierzchnia użytkowa wynosiła 1600 m kw. Chroniony rdzeń obejmował dwie kondygnacje piwnic oraz pomieszczenia na parterze i piętrze dodatkowo zabezpieczone wewnątrz drzwi pancernych. Schrony połączone były ze sobą na poziomie piwnicy tunelem pierścieniowym o długości 600 m, a także łączyły się tunelem komunikacyjnym z centralą „Zeppelin”.
Wśród członków Naczelnego Dowództwo Armii w Zossen rozwinął się opór przeciwko Hitlerowi. Tutaj, 20 lipca 1944 r., stacjonowali: generał Wagner, Fellgiebel czy Stief. Również Stauffenberg, niedoszły zabójca Hitlera, przez długi czas służył w schronach Maybacha. Oporowi temu poświęcono pomnik „Zivilcourage”.
21 kwietnia 1945 r. wojska radzieckie zajęły Zossen-Wünsdorf. Schrony i wyposażenie przejęli w stanie nienaruszonym. Obiekt Maybach I został wysadzony w powietrze wiosną 1947 r. zgodnie z decyzją mocarstw. W tej formie są do dziś otwarte dla zwiedzających.
Historia tego miejsca nie kończy się na 1947 r. Od 1953 do 1994 roku Wünsdorf był miejscem stacjonowania Naczelnego Dowództwa Armii Radzieckiej w Niemczech. Cały obszar był zakazany i zamknięty dla innych. W nowym rosyjskim mieście wojskowym tymczasowo mieszkało 40 000 sowieckich żołnierzy i oficerów, niektórzy z żonami i dziećmi.
Obecnie „Zakazane miasto” można zwiedzać z przewodnikiem. Schrony, wizyty w muzeach i wycieczki objazdowe, pokazują kompleksowo unikalną historię wojskową XX wieku oraz pokojowego rozwoju po 1994 roku.
Propozycje zwiedzania
Trasa 1 (czas trwania ok. 1,5 godziny): kompleksy bunkrów Maybach I i Zeppelin (były sztab wojskowy i schron komunikacyjny Naczelnego Dowództwa Armii Niemieckiej).
Uwaga. Latem i zimą temperatura w bunkrach wynosi stale 10 stopni. Nie zapomnij więc o kurtce! Latarka jest przydatna podczas tras 2 do 4.
Zwiedzanie z przewodnikiem
Trasa 2 (czas trwania ok. 4,5 godziny): specjalna wycieczka z przewodnikiem po kompleksach bunkrów Maybach I i Zeppelin.
Trasa 3 (czas trwania ok. 2 godziny): „Po śladach Rosjan”: bunkier i konstrukcja wojskowa Naczelnego Dowódcy grupy zachodniej i 16. sowieckiej jednostki lotniczej.
Trasa 4 (czas trwania ok. 2,5 godziny): „Czterech bunkrów”: sowiecki i niemiecki bunkier na jednej trasie.
Trasa 5 (Czas trwania ok. 1 godziny): podróż w obie strony przez „Zakazane Miasto”
Od wycofania się wojsk sowieckich w 1994 r. całe założenie jest używane do celów cywilnych. 23 czerwca 1995 roku została założona firma deweloperska, która sprzedaje działki, mieszkania czy nawet gotowe domy.
12 września 1998 roku w Wünsdorf powstało pierwsze i do dziś jedyne miasto książki w Niemczech. W antykwariatach miłośnicy książek mogą godzinami intensywnie przeglądać i wybierać spośród tysięcy książek. Pomysłodawcę Booktown (miasta książek) był Richard Booth z Walii. W 1962 roku założył już pierwsze Booktown w Hay-on-Wye: zespół antykwariatów, restauracji i wydarzeń kulturalnych. Miasteczko książek Wünsdorf oferuje przez cały rok mnóstwo ciekawych i pouczających godzin nad i pod ziemią.
Można zwiedzać także muzea:
– Muzeum Garnizonowe Wünsdorf – historia wojskowości bazy wojskowej od 1910 do 1945
– Czerwona Gwiazda – siły sowieckie w Niemczech 1945 – 1994
– Bunkier ze szczytem – Sekret betonowych cygar
Tekst, na podstawie przewodnika dostępnego w obiekcie, Magdalena Haber
Galeria zdjęć – zapraszamy do oglądania zdjęć
Magdalena Haber
Prezes Zarządu Instytutu Badań Historycznych i Krajoznawczych, wydawcy czasopisma "Odkrywca"
