![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/GRUDZIADZ-konferencja-2022-_Goska-2-1024x718.jpg)
Kolejna konferencja miesięcznika „Odkrywca” za nami. W tym roku spotkaliśmy się z naszymi Czytelnikami i sympatykami po raz siedemnasty. Miejscem spotkania był Grudziądz. Miasto, które turyści jadący nad Bałtyk zwykle omijają. Miasto mało znane i mało promowane, ale wierzcie mi – warte odwiedzenia. Już samo położenie, tylko na jednym brzegu Wisły, jest niespotykane. A jak dodamy do tego trudną do określenia liczbę przeróżnych zabytków architektonicznych, umocnień fortyfikacyjnych z niedostępną na co dzień cytadelą, z wielowiekową historią, to musicie przyznać, że mieliśmy rację, organizując tam konferencję „Odkrywcy”. I tyle tytułem wstępu. O poszczególnych atrakcjach Grudziądza przeczytacie poniżej.
Spis treści
Dzień I – Prelekcje
Ale od początku. Zaczęliśmy tradycyjnymi piątkowymi wykładami. W gronie tegorocznych prelegentów było dwoje debiutantów. Pierwszy, a właściwie pierwsza z nich, Monika Banaszewska, w prelekcji „Mennonici – skąd przyszli, dokąd odeszli?” przekazała nam wiele interesujących wiadomości z życia tej społeczności. Mennonici, nazywani także Olendrami, opuścili rodzinne Niderlandy i osiedlili się na terach północnej Polski – od Żuław aż po Mazowsze. Mieszkali również w wielu wsiach wokół Grudziądza po obu brzegach Wisły. Pozostawili po sobie intrygującą kulturę materialną, zadbane wioski, schludne i czyste chałupy, a przede wszystkim liczne cmentarze o fantazyjnych nagrobkach. Mnóstwo kościołów, zabudowań i właśnie cmentarzy, niejednokrotnie zagubionych w lasach, które możemy oglądać do dziś.
Kolejna prelekcja poświęcona była odznakom. Krzysztof Czerepowicki pokazał i omówił wiele odznak związanych z polskimi twierdzami, np. w Krakowie, Grudziądzu, Kołobrzegu czy Toruniu. Poznaliśmy także ciekawostki o odznakach krajoznawczych: kiedy i przez kogo są ustanawiane i weryfikowane oraz w jaki sposób możemy je zdobyć.
Następne prelekcje były związane z miejscami, które mieliśmy odwiedzić lub zobaczyć. Włodzimierz Grabowski, reprezentujący Toruńskie Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji – Koło Twierdza Grudziądz, miał bardzo trudne zadanie. W ciągu 20 minut musiał przedstawić historię cytadeli grudziądzkiej. Biorąc pod uwagę zakres prac budowlanych, wielkość i rozległość samej budowli, poradził sobie doskonale. Nic dziwnego, to przecież wielki pasjonat i znawca historii – nie tylko Grudziądza.
Z kolei Jarosław Guttmann w bardzo obrazowy sposób pokazał nam 100-letnią historię lotnictwa w Grudziądzu. Niektórzy może z niedowierzaniem, ale na pewno z wielką uwagą, przysłuchiwali się historii lotnictwa w Grudziądzu w niepodległej Polsce. Już w 1921 roku powstała tutaj Wyższa Szkoła Pilotów. Stowarzyszenie Lotniczy Grudziądz zaaranżowało małą wystawę na ten temat w kuluarach konferencji. Różne eksponaty mogliśmy oglądać nie tylko na zdjęciach, ale także ich dotknąć oraz dowiedzieć się o szczegółach, na które nie było czasu w trakcie prelekcji. À propos kuluarów – poza wystawą stowarzyszenia mieliśmy okazję zakupić wiele pamiątek i wydawnictw związanych z Grudziądzem na stoisku Informacji Turystycznej. Była też z nami księgarnia Odkrywcy z mnóstwem nowości. Stoisko tradycyjnie cieszyło się wielkim zainteresowaniem.
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/GRUDZIADZ-konferencja-2022-_Goska2-2-1024x291.jpg)
Kolejny debiutant – Mariusz Simiński – pasjonat nie tylko historii lotnictwa w Grudziądzu, ale i Wojskowych Zakładów Uzbrojenia, pokazał bardzo dużo archiwalnych fotografii dawnej Szkoły Orląt. Przyrównał je do zakładów WZU, które mieszczą się dzisiaj w tym miejscu. Przypomniał także historie wielu szkół lotniczych w dwudziestoleciu międzywojennym.
Tradycyjnie blok prelekcji zakończył Łukasz Orlicki, który podsumował działania GEMO i „Odkrywcy” w ciągu ostatniego roku, czyli od poprzedniej konferencji. Nie chwaląc się, niektóre nasze inicjatywy wzbudziły zachwyt, a może nawet i zazdrość.
Pierwszy dzień XVII Konferencji zakończył się kolacją, po której zaprosiliśmy chętnych do wspólnego spaceru po Grudziądzu. Bardzo Wam dziękujemy za tak liczny udział w tym spacerze. Przewodnicy oprowadzili nas traktami znanymi i tymi mniej popularnymi. Nie zabrakło ciekawostek, jak i okazji do obejrzenia mało oczywistych pomników czy tablic pamiątkowych.
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski096-1024x768.jpg)
Przez całe piątkowe popołudnie towarzyszyli nam rekonstruktorzy ze Stowarzyszenia „Garnizon Grudziądz”. W przerwie między prelekcjami znaleźli chwilę, aby zapoznać nas ze swoimi mundurami, zaś w trakcie spaceru po grudziądzkiej starówce „zaciągnęli” nas w jej zakamarki, opowiadając o jej historii z humorem i wielką wiedzą.
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/GRUDZIADZ-konferencja-2022-_Goska_Strona_1_Obraz_0001-scaled.jpg)
Dzień II – Zwiedzanie
Grudziądz od niepamiętnych czasów był miastem przygranicznym, co w efekcie generowało nieustanne konflikty zbrojne pomiędzy sąsiadującymi plemionami, księstwami i narodami. Wokół miasta, jak i na jego terenie, znajduje się kilkadziesiąt fortów, które tworzą Twierdzę Grudziądz – porównywaną z twierdzami Przemyśl, Toruń czy Kraków. Jeśli zdamy sobie sprawę, że każdy fort miał charakter militarno-koszarowo-magazynowy i składał się z kilkudziesięciu oddzielnych budynków, to wybór tego, co warto obejrzeć, był w tym roku niezwykle trudny. Na trasie sobotniego zwiedzania umieściliśmy najbardziej charakterystyczne, a przy okazji różnorodne obiekty.
Pojechaliśmy do Lasu Miejskiego, w którym znajdują się pozostałości schronu piechoty dla 240–280 żołnierzy, kuchni ze studnią, latryny oraz innowacyjnych w tamtych czasach pomieszczeń łączności i izby chorych. Odstrzelona budowla ukazuje sklepienia o grubości 3 metrów, co budzi respekt przed potęgą betonu. Tuż przy forcie znajdują się stanowiska dla ukrycia myśliwców Messerschmitt 109, które podczas II wojny były remontowane w pobliskich zakładach lotniczych.
Udaliśmy się również do ukrytego w lesie fortu piechoty Parski. Z powodu ukształtowania terenu pierwsze fortyfikacje powstały w tym miejscu już w XVII wieku. Poza schronami piechoty są tutaj także schrony amunicyjne i obserwacyjne oraz liczne wartownie. Z daleka widać schron fortecznej radiostacji. Z fortu Parski już niedaleko do umocnień Linii Osy. Jest to ciąg 11 małych schronów na 1–2 ckm-y, wybudowanych w 1939 roku.
Drogą wzdłuż wysokiego wału przeciwpowodziowego pojechaliśmy do oddalonego nieco Rusinowa. Czekał tam na nas doskonale zachowany jeden z kilku schronów bojowych wybudowanych przez Niemców w 1939 roku, zwanych Pozycją Gardejską. Ten niewielki obiekt był zamaskowany, wyglądał jak… szopa, i był przeznaczony na jeden km. Poza tak oryginalnie zakamuflowanym schronem zainteresowanie uczestników konferencji wzbudziła klacz… z pięknym źrebięciem. Dla wielu mieszczuchów był to zapewne pierwszy i ostatni tak bliski kontakt z końmi.
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu124.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu125.jpeg)
Na naszej sobotniej trasie zwiedzania znalazła się bateria półpancerna. Potężna betonowa budowla wzniesiona na wysokiej wydmie i przeznaczona dla 3 armat kalibru 105 mm osłoniętych pancerzem typu morskiego. Kompleks mieścił także magazyny na amunicję i stanowiska obserwacyjne. Stąd już bardzo blisko do strzelnicy samolotowej z kulochwytem, które rzadko można spotkać w oryginalnej postaci.
Oczywiście nie mogło zabraknąć jednego z większych założeń fortyfikacyjnych – Wielkiej Księżej Góry utożsamianej z potęgą pancerza. Pierwsze schrony piechoty i baterie artyleryjskie zbudowano tu już w XIX wieku. Spacer trasą ekstremalną, którą zaserwowali nam przewodnicy, odsłonił przed nami wiele ciekawych konstrukcji i pomysłów militarnych używanych jeszcze w czasie II wojny światowej. Pobyt w Muzeum Fort Wielka Księża Góra zakończyliśmy wspólną biesiadą w gronie niezwykle gościnnych gospodarzy.
Nie można także nie wspomnieć o licznych schronach bojowych dla karabinu maszynowego, popularnie zwanych „Tobrukiem”. Ciekawość wzbudził jeden z nich, który w przeciwieństwie do innych nie jest ukryty pod ziemią.
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_183554-1024x768.jpeg)
Zupełnie innym obiektem, choć po części także militarnym, był zwiedzany przez nas w sobotę zamek w Radzyniu Chełmińskim. Krzyżacy zaczęli jego budowę po roku 1234. Przetrwał różne zawirowania historii oraz liczne wojny – aż do XVIII wieku, a dokładnie do 1780 roku, kiedy to administracja pruska zezwoliła na jego rozbiórkę. Na szczęście w 1837 roku została ona wstrzymana. W latach 60. XX wieku na zamku rozpoczęły się prace konserwatorskie w celu zabezpieczenia ruin. W tej chwili zachwycają one i potwierdzają wielkość oraz powagę budowli. To właśnie niepowtarzalny klimat i urok zamku spowodował, że zapisał się on w historii polskiej kinematografii jako miejsce akcji dwóch odcinków serialu „Pan Samochodzik i templariusze”. Mają w nim swoją siedzibę Bractwo Rycerskie Zamku Radzyńskiego oraz Bractwo Rycerskie Komturii Radzyńskiej. Dzięki niebywałej kreatywności i zaangażowaniu pierwszej gospodyni na zamku odbywa się wiele różnorakich imprez. Jeśli tylko o jakiejś usłyszycie, koniecznie na nią pojedźcie. Na pewno nie będziecie żałować spędzonego tam czasu.
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza858-1024x683.jpg)
Dzień III – Cytadela!
Po bardzo atrakcyjnej i urozmaiconej sobocie, na niedzielę zostawiliśmy do zwiedzania „wisienkę na torcie”, czyli cytadelę. To potężna budowla wzniesiona pod koniec XVIII wieku. Chrzest bojowy twierdza przeszła w trakcie kampanii napoleońskiej w latach 1806–1807. Jest to bardzo wartościowy zabytek nowożytnej architektury obronnej w Polsce. Niewiele jest twierdz, które mogą się z nią równać pod względem zachowania wartości historycznych, przyrodniczych i krajobrazowych. Na pewno niezapomniane wrażenia dostarczyła eksploracja niezwykle „klimatycznego” i tajemniczego labiryntu wałów, fos, pomieszczeń o różnym przeznaczeniu, murów oraz podziemnych chodników. Przez całe przedpołudnie pokonaliśmy kilka zimnych i ciemnych chodników komunikacyjnych, minerskich i kontrminerskich, które stanowią największą tajemnicę cytadeli – jest ich około 1246 metrów. Zaglądaliśmy do magazynów prochowych i stajni. Spacerowaliśmy szerokimi suchymi fosami oraz nasypami ziemnymi. Byliśmy na donżonie. Przechodziliśmy też koło domu komendanta. Natomiast Wielki Magazyn jest naprawdę wielki: ma 480 metrów długości. Cieszyliśmy się również wspaniałym widokiem na dolinę Wisły. Kompleks jest tak duży, że zwiedzenie go w ciągu jednego przedpołudnia jest niemożliwe – być może więc jeszcze tu wrócimy.
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza944-1024x683.jpg)
Podziękowania
Szczególne podziękowania, jako organizatorzy, kierujemy do:
- PTTK KLIMEK Klub Inicjatyw Motorowo-Ekologicznych i Krajoznawczych za piątkową wycieczkę „Grudziądz nocą”,
- Wojskowemu Stowarzyszeniu Kulturalno-Edukacyjnemu RAWELIN za współorganizację konferencji oraz sobotnio-niedzielną opiekę przewodnicką i pilotowanie,
- Właścicielom posesji, na których znajdują się schrony piechoty i umocnień Linii Osy i Pozycji Gardejskiej,
- 13 Wojskowemu Oddziałowi Gospodarczemu za udostępnienie Cytadeli na niedzielne przedpołudnie,
- Pani Dyrektor Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi za przedłużenie czasu otwarcia wieży,
- Załodze Hotelu Ibis za wyrozumiałość,
- Wszystkim tym, których być może i zupełnie niechcący pominęłam.
Dziękuję! Magda Haber
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/GRUDZIADZ-konferencja-2022-_Goska4-2.jpg)
Galerie zdjęć
Zdjęcia Macieja Kuleszy (w większości zdjęcia grupy żółtej, ale nie tylko)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza817.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza819.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza816.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza824.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza893.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza892.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza890.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza843.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza913.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza896.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza906.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza910.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza911.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza912.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza846.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza905.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza898.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza902.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza942.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza866.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza830.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza895.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza903.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza838.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza900.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza909.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza938.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza833.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza845.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza897.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza834.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza940.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza908.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza858.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza832.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza921.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza842.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza841.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza854.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza882.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza937.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza836.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza945.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza931.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza946.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza881.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza883.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza864.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza880.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza823.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Kulesza894.jpg)
Zdjęcia Andrzeja Daczkowskiego (w większości zdjęcia grupy czerwonej, ale nie tylko)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski998.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski995.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski993.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski991.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski990.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski984.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski983.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski964.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski958.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski957.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski107.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski096.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski050.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski005.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Konferencja_Grudziadz_Odkrywca_numer_lipiec_2022_Daczkowski037.jpg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_103422.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_104857.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_110939.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_112601.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_112907.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_114102.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_115715.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_121720.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_121813.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_141944.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_174531.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_174635.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_175557.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_175713.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_180351.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_180450.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_180856.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_181108.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_182419.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_183554.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_183800.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_183930.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_093130.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_093357.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_094207.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_094958.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_095221.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_095332.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_100345.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_103117.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_110004.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_112031.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_111943.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_112747.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_121100.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_121206.jpeg)
Zdjęcia Łukasza Orlickiego (w większości zdjęcia grupy niebieskiej, ale nie tylko)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/to-koniecznie.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_105701.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_111806.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_112250.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_112255.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_112426.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_113544.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/to-koniecznie2.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_145301.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_145900.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_150249.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_154235.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_154857.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_163016.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_170743.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_171516.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_173523.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220521_175521.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_101707.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/20220522_1057011.jpeg)
Zdjęcia Michała Bochniewskiego (w większości zdjęcia grupy żółtej, ale nie tylko)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer111.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer113.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer114.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer115.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer116.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer117.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer118.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_qwer119.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu120.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu121.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu123.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu124.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu125.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu126.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu127.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu129.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu130.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu132.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_2_rtyu133.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_3_uiop135.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_3_uiop136.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_3_uiop137.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_3_uiop143.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_4_asdf144.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_4_asdf145.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_4_asdf148.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_4_asdf156.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_4_asdf157.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_4_asdf158.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_4_asdf162.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_5_dfdfgh163.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_5_dfdfgh165.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_5_dfdfgh166.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_5_dfdfgh167.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_5_dfdfgh171.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_5_dfdfgh172.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_5_dfdfgh173.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk174.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk175.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk176.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk177.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk178.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk179.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk180.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk181.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk182.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk183.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_6_ghjk184.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_7_zxcv186.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_7_zxcv187.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2022/06/Bochniewski_7_zxcv194.jpeg)
![](https://odkrywca.pl/wp-content/uploads/sites/3/2020/09/IMG_4777-150x150.jpg)
Magdalena Haber
Prezes Zarządu Instytutu Badań Historycznych i Krajoznawczych, wydawcy czasopisma "Odkrywca"