Na Dolnym Śląsku wiele niepozornych miejscowości skrywa historyczne skarby. Nawet zwykły, wiejski cmentarz może być źródłem interesującej, choć zapomnianej historii. Taki jest też ewangelicki cmentarz w Pogwizdowie, małej miejscowości położonej 80 km na zachód od Wrocławia, niedaleko zamku Bolków. Cmentarz został założony w 1885 roku według projektu niemieckiego architekta Johannesa Vollmera. Na jego terenie znajduje się neogotycka kaplica grobowa rodziny von Loesch (ostatnich właścicieli ziemskich Pogwizdowa) oraz kostnica cmentarna. Teren ogrodzony jest kamiennym murem. Do kompleksu należy również położony na południe od cmentarza dawny kościół ewangelicki z 1741 roku. Wszystkie elementy tego zabytkowego zespołu wpisane są do rejestru zabytków.
Do 2017 roku całkowicie zarośnięty
Do niedawna cmentarz zdawał się być obiektem kompletnie zapomnianym, choć przebiega obok niego uczęszczana droga publiczna. Jednak osoby przejeżdżające przez miejscowość nie były w stanie go dostrzec, ponieważ teren cmentarza porośnięty był gęstwiną leśną i z daleka wyglądał jak zwykły zagajnik, bez jakichkolwiek zabudowań. Piękno cmentarza i jego przemyślane rozplanowanie zostało odsłonięte dopiero w 2017 roku, w wyniku prac porządkowych przeprowadzonych przez eksploratorów ze Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego Księstwa Legnickiego, którzy wyszli z inicjatywą oczyszczenia terenu cmentarza do władz gminy Paszowice, w której zarządzie znajduje się zabytek. Warto podkreślić, że choć organizacje eksploracyjne często kojarzą się wyłącznie z poszukiwaniem skarbów, to przecież równie często opiekują się zabytkami, skupiają pasjonatów historii i ludzi zaangażowanych w idee przywracania świetności zabytkom.
Etapy prac
W związku z bardzo dużym zakresem koniecznych do wykonania prac, głównie wycinaniem i karczowaniem samosiewów, wykonanie ich zaplanowano na dwa etapy. Pierwszy etap zakończył się w październiku, natomiast drugi w listopadzie 2018 roku. Łącznie wywieziono z terenu cmentarza trzy wypełnione po brzegi przyczepy z gałęziami, a budynki kaplicy i kostnicy nareszcie stały się widoczne z oddali. W 2018 roku członkowie Stowarzyszenia ponownie przystąpili do wykonania prac porządkowych na cmentarzu. Zakres prac nie był już tak duży jak rok wcześniej, wystarczyło usunąć nowe samosiewy oraz dokonać dalszych drobnych oczyszczeń terenu. Podobnie i w roku 2020 prace porządkowe miały już mniejszą intensywność i skalę, choć wciąż są potrzebne, by utrzymać właściwy stan estetyczny pogwizdowskiego cmentarza ewangelickiego.
Konieczne prace konserwatorskie
Choć cmentarz w Pogwizdowie otoczony jest opieką Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego Księstwa Legnickiego, które wykonuje doraźne prace, mające na celu bieżące utrzymywanie tego obiektu w jak najlepszym stanie i ukazywanie jego walorów zabytkowych, to wydaje się konieczne, by oprócz prac porządkowych dokonano również zabiegów konserwatorskich. Szczególnie pomocne dla zachowania zabytku dla przyszłych pokoleń wydają się prace zabezpieczające budynek kostnicy, wskazane byłoby również między innymi wyremontowanie muru cmentarnego oraz uporządkowanie i zabezpieczenie nagrobków.
Uczestnicy i instytucje
Prace porządkowe odbywają się zawsze w porozumieniu z przedstawicielami władz Gminy Paszowice, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków we Wrocławiu, Delegaturą w Legnicy oraz Sołtysem wsi Pogwizdów. Wsparcia eksploratorom udzielili rolnicy z Pogwizdowa, udostępniając przyczepę i zajmując się wywozem gałęzi oraz Koło Gospodyń Wiejskich, zapewniające ciepły posiłek, smaczne ciasta, kawę i herbatę.
Osoby uczestniczące w tegorocznych, lutowych pracach: Paweł Kata, Marek Kurpiel, Mariusz Logoń, Andrzej Łupkowski, Krzysztof Redyk, Anna Sadziak, Sławomir Słowik, Roksana Żurawa, Andrzej Żurawa.
Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego Księstwa Legnickiego
Anna Sadziak
