9 października 2021 roku w ośrodku Czocha Palace & Czocha Camping znajdującym się przy leśniańskiej zaporze, na zorganizowanej przez wydawcę miesięcznika „Odkrywca” konferencji pt. „Dolnośląskie Penemünde”, przedstawione zostały szczegóły funkcjonowania w okresie II wojny światowej w rejonie Zamek Czocha, Leśnej i Miłoszowa potężnego, nowoczesnego rakietowego ośrodka badawczo-produkcyjnego.
Na historię, która rozegrała się w rejonie miasta Leśna, składają się bardzo interesujące elementy: tajne laboratoria badawcze, podziemne fabryki budowane w morderczych warunkach przez więźniów obozów, najnowocześniejsza ówcześnie broń o napędzie rakietowym i pierwsze kroki w drodze na… Księżyc.
Historycy, regionaliści i badacze zajmujący się technologią wojskową z okresu II wojny światowej spotkali się pod hasłem „Dolnośląskie Peenemünde”. W czasie spotkania jednoznacznie rozprawiono się z mitem „Twierdzy Szyfrów”. Mowa tu o doniesieniach, wskazujących na to, że w Zamku Czocha w czasie wojny miało znajdować się urządzenie do rozszyfrowywania wojskowych depesz, przy którym pracowali najlepsi nazistowscy kryptolodzy. Na konferencji zaprezentowano jednak zupełnie nowe intrygujące informacje, w centrum których znajduje się Zamek Czocha. Elementem kluczowym w tej sprawie jest tajemniczy fragment silnika rakietowego, który został odnalezione w Zamku Czocha.
Ustalenia poszczególnych badaczy były publikowane w wielu fragmentach po raz pierwszy, a sporo wątków poruszonych na kończącej konferencję dyskusji pozwoliła wytyczyć nowe kierunki badawcze. W telegraficznym skrócie zaprezentujemy je w tym artykule. Wkrótce szczegóły!
Łukasz Orlicki – historyk i publicysta, kierujący działem badawczym miesięcznika „Odkrywca”, zajmującym się m.in. badaniem pobojowisk lotniczych z okresu II wojny światowej i budową podziemnych kompleksów zbrojeniowych. Autor licznych publikacji o tematyce historycznej. Temat jego prelekcji to „Od »Twierdzy Szyfrów« do podziemnych fabryk broni rakietowej. Zamek Czocha i kompleks badawczo-produkcyjny firmy HWK Walter na Dolnym Śląsku”. Prelegent w wystąpieniu przedstawił m.in. dokładną lokalizację poszczególnych obiektów naziemnych i podziemnych w rejonie Leśnej składających się na ośrodek badawczo-produkcyjny związany z firmą HWK – Walterwerke i VDM. Skupił się także na losie twórcy HWK Hellmutha Waltera, którego postać zagościła nawet na kartach powieści Iana Fleminga, których bohaterem był James Bond. W prelekcji po raz pierwszy zostały opublikowane najnowsze ustalenia autora związane m.in. z listą inwestycji OT, prawidłowym przyporządkowaniem kryptonimów Türkis (Baworowo) i Eisenglanz (Bruśnik) do poszczególnych podziemnych kompleksów oraz możliwością istnienia śladów po czwartym nieodnalezionym obiekcie.
W drugiej części prelekcji autor podał dowody na błędne lokalizowanie tzw. twierdzy szyfrów w Zamku Czocha i jednocześnie przedstawił dowody na pobyt w zamkowych murach naukowców od techniki rakietowej firmy Walter, z którymi związane jest odkrycie tajemniczej pompy.
Krótki wywiad z Łukaszem Orlickim na profilu FB „Odkrywcy”: Watch | Facebook
Stefan Moosburg – inżynier mechanik, prelegent z Niemiec. Od lat 80. zajmuje się niemiecką wojskową techniką lotniczą z okresu II wojny światowej związaną z broniami nowej generacji. Współtwórca pełnej rekonstrukcji myśliwca rakietowego Bachem Ba-394 „Natter”. Temat jego prelekcji to „Techniczne aspekty wynalazków Hellmutha Waltera i ich znaczenie dla rozwoju broni rakietowej na Dolnym Śląsku”.
Niemiecki badacz przedstawił założenia techniczne i historię rozwoju napędu rakietowego opracowywanego przez firmę HWK, z uwzględnieniem śladów pozostawionych w rejonie Leśna – Baworowo – Miłoszów, m.in. pozostałości hamowni silników. Część prelekcji była poświęcona zidentyfikowaniu przez autora pompy wyprodukowanej przez firmę Walterwerke i znajdującej się na Zamku Czocha, a także okresu jej wyprodukowania i możliwym zastosowaniom. Autor przeprowadził również dokładną identyfikację miejsc znajdujących się na fotografiach z okresu II wojny światowej, przedstawiających m.in. fabrykę HWK w Miłoszowie oraz jej wyposażenie (elementy tego wyposażenia znajdują się w zinwentaryzowanym przez czasopismo „Odkrywca” zalanym schronie). W drugiej części prelekcji autor przedstawił długotrwałe efekty koncepcji napędu tworzonego w dolnośląskim kompleksie jako jeden z pierwszych kroków na drodze podboju kosmosu za pomocą rakiet. Niemiecki badacz podkreślił, że technologia silnika rakietowego inżyniera Waltera była rewolucyjna, gdyż po raz pierwszy zastosowano turbopompę w połączeniu ze spalaniem nadtlenku wodoru. Przed Walterem nikt wcześniej tego połączenia nie zastosował!
Krótki wywiad ze Stefanem Moosburgiem na profilu FB „Odkrywcy”: Watch | Facebook
Jarosław Dobrzyński – kustosz w Dziale Edukacji i Udostępniania Muzealiów Muzeum Lotnictwa Polskiego, autor i tłumacz publikacji o tematyce lotniczej, stały współpracownik miesięcznika ,,Przegląd Lotniczy Aviation Revue”. Temat jego prelekcji to „Zastosowanie silników Waltera w samolotach Messerschmitt Me 163 Komet i bombach szybujących Hs 293 i Hs 294”. Prelegent przedstawił zastosowanie i koncepcje wykorzystania nowoczesnego napędu rakietowego w samolotach i bombach szybujących od wersji prototypowych do użytych bojowo. Messerschmitt Me 163 Komet z silnikiem Waltera w zamierzeniu miał uchronić terytorium III Rzeszy przed zmasowanymi nalotami aliantów. Jednak Komet był nie do końca dopracowanym eksperymentem, a napęd w postaci silnika rakietowego był bardziej niebezpieczny dla własnych pilotów niż dla bombowców, które miał zwalczać. Choć Komet zestrzelił jedynie kilkanaście samolotów, to jednak stanowił istotny krok w rozwoju lotnictwa. Autor prelekcji usystematyzował również wiedzę o zachowanych do dziś w muzeach światowych egzemplarzach samolotów i silników HWK 109–501 produkowanych w zakładach Baworowo/Leśna (m.in. jeden z nich znajduje się w Muzeum Lotnictwa w Krakowie).
Krótki wywiad z Jarosławem Dobrzyńskim na profilu FB „Odkrywcy”: (4) Watch | Facebook
Janusz Skowroński – dyrektor Muzeum „Dom Gerharta Hauptmanna”. Autor licznych publikacji dotyczących dziejów regionu. Od lat stały współpracownik „Odkrywcy”. Temat jego prelekcji to: „AL Hartmannsdorf. Zapomniana filia Gross Rosen. Nowe ustalenia”.
Prelegent przedstawił losy więźniów obozu AL Hartmannsdorf, którzy stanowili główną siłę roboczą wykorzystywaną przez III Rzeszę w przygotowaniu i prowadzeniu produkcji rakietowego napędu w rejonie Leśnej i Miłoszowa. Zaprezentował zdjęcia i relacje zebrane podczas wielu prowadzonych z nimi rozmów oraz wytypował miejsca możliwych badań terenowych związanych z lokalizacją, m.in. tuneli ucieczkowych i nieznanej infrastruktury obozu. Autor zapytany, które ze spotkań z byłymi więźniami były dla niego jako historyka i regionalisty najistotniejsze, przyznał, iż wszystkie są ważne, gdyż dotarł do swoich rozmówców w momencie, w którym wydawało się, że świat już o nich pomału zapomina…
Krótki wywiad z Januszem Skowrońskim na profilu FB „Odkrywcy”: Watch | Facebook
Krzysztof Krzyżanowski – pasjonat dawnego górnictwa i starych map górniczych. Główna specjalizacja: zapomniane podziemia na Dolnym Śląsku i legendy skarbowe. Uczestnik i organizator akcji eksploracyjnych i poszukiwawczych, od 2008 roku współpracownik „Odkrywcy”, członek Grupy Eksploracyjnej Miesięcznika „Odkrywca”. Autor książek m.in. „Skarb generała – tropem tajemnic Szczeliny Jeleniogórskiej”, „Śladem Złotego Pociągu” i trylogii „Zapomniane podziemia”. Temat jego prelekcji to: „Podziemne fabryki i schrony na Dolnym Śląsku z okresu II wojny światowej. Raport z badań schronu przeciwlotniczego w Miłoszowie (Hartmannsdorf)”.
Prelegent, opierając się na współczesnym raporcie inż. Kosmatego oraz powojennych materiałach alianckich, przedstawił specyfikę budowy podziemnych kompleksów wykuwanych od podstaw w skałach, a także usystematyzował wiedzę dotyczącą metod górniczych używanych w niemieckim projekcie przenoszenia produkcji pod ziemię. W drugiej części prelekcji Krzysztof Krzyżanowski przedstawił dokładne wyniki inwentaryzacji zalanego schronu w Miłoszowie, związanego z zakładami HWK przeprowadzonej w 2020 roku przez GEMO i „Odkrywcę”.
Krótki wywiad z Krzysztofem Krzyżanowskim na profilu FB „Odkrywcy”: Watch | Facebook
Marek Michalski – inżynier z rozsądku, historyk z zamiłowania. W latach 2016–2020 przeprowadzał badania na terenie Obozu Zagłady Treblinka II, Karnego Obozu Pracy Treblinka I i Stacji Kolejowej Treblinka z ramienia wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej. Współpracuje m.in. z Muzeum w Treblince, Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach oraz Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy. W swoich badaniach zajmuje się zagadnieniami związanymi z interpretacją zdjęć lotniczych oraz tematyką obozową. Autor artykułów dla miesięcznika „Odkrywca” dotyczących powojennych dokumentów związanych z SS-Obergruppenführerem Hansem Kammlerem.
Temat jego prelekcji to: „Kompleks badawczo-produkcyjny HWK Walter na zdjęciach lotniczych z okresu II wojny światowej. Perspektywy badawcze”.
Prelegent przedstawił możliwości badawcze związane z poszukiwaniem nieznanych zdjęć lotniczych z okresu II wojny światowej, na których znajduje się rejon „Dolnośląskiego Penemunde” – Leśna, Zamek Czocha i Miłoszów. Dokonał również analizy zdjęć przedwojennych i powojennych przedstawiających poszczególne fabryki kompleksu. W prelekcji przedstawiony został również nieznany dokument związany z planowanym przeniesieniem firmy HWK w rejon Leśnej Baworowo.
Krótki wywiad z Markiem Michalskim na profilu FB „Odkrywcy”: (4) Watch | Facebook
Andrzej Ditrich – pracownik Muzeum II Wojny Światowej. Specjalista w dziedzinie fortyfikacji. Badacz zagadnień związanych z placówką firmy Walter HWK w porcie wojennym Hel. Archiwista. Temat jego prelekcji to: „Ośrodek badawczy firmy Walter HWK w porcie wojennym Hel. Testy napędu podwodnego i losy prototypu V – 80”.
Prelegent przedstawił wyniki swoich wieloletnich badań dotyczących tajnej placówki badawczej Walterwerke znajdującej się w porcie wojennym Hel, gdzie testowano eksperymentalną łódź podwodną V 80 oraz inne okręty podwodne typu XVII używające tzw. napędu Waltera. Autor przeanalizował alianckie zdjęcia lotnicze i zaprezentował efekty alianckich raportów. Do dziś miejsce zatopienia V – 80 pozostaje nieznane, a w prace poszukiwawcze są prowadzone m.in. przez GEMO / Odkrywca.
Krótki wywiad z Andrzejem Ditrichem na profilu FB „Odkrywcy”: Watch | Facebook
W najbliższych tygodniach będziemy przybliżać historię rakietowego napędu w rejonie Leśnej i poinformujemy o naszych planach badawczych (m.in. poszukiwaniach podziemnego obiektu). Historia produkcji HWK Walterwerke ma bowiem nadal wiele tajemnic.
Współpraca: Stowarzyszenie Zamek Czocha, Czocha Palace & Czocha Camping, Stowarzyszenie Miłośników Górnych Łużyc, Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie oraz Zamek Czocha.
Zwiedzanie Zamku Czocha
W niedzielę grupa prelegentów i uczestników udała się do Zamku Czocha, czyli miejsca, w którym mieszkali naukowcy od techniki rakietowej firmy Walter. Z nimi związane jest odkrycie tajemniczej pompy. Zwiedzający usłyszeli tym razem nie tylko historię zamku i jego przebudowę za czasów Ernsta Gutschowa, ale także o przeprowadzonym z incjatywy „Odkrywcy” i GEMO skaningu laserowego i innych naszych pracach eksploracyjnych, a było ich niemało! Rzecz jasna, główną bohaterką były elementy turbopompy Waltera, które znajdują się w zamku.
Artykuł opublikowano w numerze Odkrywca 11 (274) 2021. Każdego, kto chciałby wesprzeć jedyny w Polsce miesięcznik poświęcony skarbom, wojnie i historii, zachęcamy do zakupu tego i przyszłych numerów.
Redaktor naczelny czasopisma "Odkrywca"
Historyk, szef działu badań terenowych i archiwalnych IBHiK, Założyciel i kierownik Grupy Eksploracyjnej Miesięcznika Odkrywca „GEMO".
Projekt o nazwie kodowej Türkis był ściśle tajną operacją ustanowioną w 1943 roku przez niemiecki wywiad wojskowy podczas II wojny światowej. Głównym celem projektu było przechwycenie i odszyfrowanie zaszyfrowanej komunikacji aliantów, w szczególności ich sił morskich i powietrznych. Niemieccy kryptoanalitycy wykorzystali zaawansowaną technologię i techniki, aby złamać kody wroga i uzyskać cenne informacje wywiadowcze.
Operacja była ściśle tajna i znana tylko kilku wysoko postawionym urzędnikom niemieckiego wywiadu. Sukces Projektu Türkis dostarczył kluczowych informacji państwom Osi, umożliwiając im przewidywanie ruchów i strategii wroga.
Pomimo wysiłków aliantów, aby chronić swoją komunikację, niemieccy kryptoanalitycy byli w stanie osiągnąć znaczące przełomy, co doprowadziło do kilku kluczowych zwycięstw państw Osi. Jednak projekt ostatecznie zakończył się wraz z klęską Niemiec w 1945 roku.
Ogólnie rzecz biorąc, Projekt Türkis pokazał znaczenie kryptoanalizy w wojnie i jej zdolność do wpływania na wynik operacji wojskowych.